TARİHTEN BUGÜNE DÜŞEN NOTLAR:
10 MAYIS 1933
83 YIL ÖNCE BUGÜN,
NEW YORK MANHATTAN’DA
İNŞAATI DEVAM EDEN,
ROCKEFELLER CENTER KOMPLEKSİNİN
 |
| İnşaa halindeki Rockefeller Center, 48. ve 51. ile 5. VE 6. Caddeler arasındaki 22 dönümlük (89.000 m²) arazi üzerinde, 17 Mayıs 1930’da inşaa edilmeye başlanmış, toplam 19 binadan oluşan bir komplekstir. |
RCA BİNASININ ANA GİRİŞ HOLÜNDE
DEV BOYUTLU
DEV BOYUTLU
“MAN AT THE CROSSROADS”
(İNSANLIK YOL AYRIMINDA) TEMALI BİR MURAL (DUVAR RESMİ) HAZIRLAYAN MEKSİKALI RESSAM DİEGO RİVERA’NIN ÇALIŞMASI,
 |
| Dünyanın en zengin adamlarından biri sayılan Nelson Aldrich Rockefeller (1908-1979) 1959-1973 yılları arasında 4 kez New York Valiliği ve 1974-77 yılları arasında 41. ABD Başkanı Gerald Ford’un yardımcılığı görevlerinde de bulunmuştu. |
İŞVERENİ NELSON ROCKEFELLER TARAFINDAN, RESİMDE YER ALAN LENİN PORTRESİ YÜZÜNDEN ORTAYA ÇIKAN UYUŞMAZLIK SONUCU DURDURULMUŞTU.
 |
| Rockefeller Center 1933 |
Diego María de la Concepción Juan Nepomuceno Estanislao de la Rivera y Barrientos Acosta y Rodríguez adıyla 8 Aralık 1886’da Meksika Guanajuato’da doğan
Diego Rivera,
Meksiko City’de San Carlos Güzel Sanatlar Akademisinde öğrenciyken bir öğrenci olayı sonrasında okuldan atılmış, önce İspanya’ya oradan da Paris’e geçmiş ve orada Pablo Picasso ve Amadeo Modigliani gibi sanatçılarla dost olmuş 1921’de memleketi Meksika’ya geri dönmüştü.
Meksiko City’de San Carlos Güzel Sanatlar Akademisinde öğrenciyken bir öğrenci olayı sonrasında okuldan atılmış, önce İspanya’ya oradan da Paris’e geçmiş ve orada Pablo Picasso ve Amadeo Modigliani gibi sanatçılarla dost olmuş 1921’de memleketi Meksika’ya geri dönmüştü.
 |
| Diego Rivera kendi portresi, 1907 Tuval üzerine yağlı boya, 61,5 x 84,5 cm. Meksiko Dolores Olmedo Müzesi Koleksiyonu |
 |
| Diego Rivera, Meksikalı ressam, film yönetmeni ve senaryo yazarı, Adolfo Best Maugard (Fito Best) Portresi, 1913 Tuval üzerine yağlı boya, 161,5 x 227,5 cm. Meksiko Ulusal Sanatlar Müzesi Koleksiyonu |
 |
| Diego Rivera, Dolmakalemli genç adam, 1914 Tuval üzerine yağlı boya, 63,5 x 79,5 cm. Dolores Olmedo Müzesi Koleksiyonu |
Diego Meksika’ya döndükten sonra, kariyeri için onun tavsiyelerinden istifade etmek isteyen sanat öğrencisi genç Magdalena Carmen Frida Kahlo Calderon ile tanışmıştı.
 |
| Frida Kahlo, Aralık 1933 |
 |
| Magdalena Carmen Frida Kahlo Calderon (6 Temmuz 1907 - 13 Temmuz 1954) |
Frida’nın ailesinin itirazlarına rağmen çift birlikteliklerini 1929’da evlenerek noktalamışlardı. O sırada Frida 22, Diego ise 42 yaşındaydı ve ailesi tarafından çift, “fil ve güvercin” olarak nitelendirilmişlerdi.
Nelson Rockefeller, 1932’de Diego Rivera’nın bazı mural çalışmalarını da gördükten sonra, ona Rockefeller Center bünyesindeki RCA Binası (Radio Corporation Arts Building-Radyo Şirketi Sanat Binası) için bir mural yapmasını teklif etmişti. İlginçtir ki, Rockefeller başlangıçta modern stillerini begendiği, favori ressamları olan Picasso ve Matisse’e de teklif vermiş ancak refüze edilmişti. Diego Rivera da başta daveti reddetmiş ancak Rockefeller daha sonra onu 21.000 $’lık teklifi ile ikna etmeyi başarmıştı.
Duvar RCA binasının lobisinde, girişinin tam karşısında yer alıyordu ve 17 metre yüksekliğinde, sağ ve sol köşe kanatlarıyla birlikte toplamda 63 metre uzunluğundaydı.
Rockefeller, resim için temayı, “Yol ayrımında yeni ve daha iyi bir geleceğin seçimine umutla ve geniş bir vizyon ile bakan insan” olarak belirlemişti. Rockefeller, resmin insanları durdurmasını ve düşündürmesini istemişti.
Üç parça olacak olan muralin merkezi kompozisyonunda Kapitalizm ve Sosyalizm kontrastlığında, “Yol ayrımındaki insan” yer alacak, sağ ve solundaki kanatlarda ise
“Etik Evrim’in sınırları” ve
“Materyalist Gelişimin sınırları” yer alacaktı.
“Etik Evrim’in sınırları” ve
“Materyalist Gelişimin sınırları” yer alacaktı.
Diego Rivera 1933 yılında muralin çalışmalarına başlamış, “Yol ayrımındaki insan”da 20. yüzyılın sosyal, politik, endüstriyel ve bilimsel olanakları resmetmeye koyulmuştu. 89-90 kg ağırlığındaki Diego Rivera’nın hiç yorgun ve aç görünmeden, iskelelere çıkıp, inerek 20 saat boyunca çalıştığı oluyordu. O resim yaparken genç karısı Frida Kahlo da ona eşlik ediyor ve örgü örüyordu.
Rivera kompozisyonunda, çağdaş, sosyal ve bilimsel kültürü birçok açıdan tasvir etmekteydi. Muralin merkezinde, bir işçi kontrol makinesi gibi tasvir edilmişti. Ondan önce, dev bir yumruk atomlarının rekombinasyonunu gösteren bir küre tutuyordu. Dört pervaneye benzeyen şekiller merkezi şekilden kompozisyonun köşesine doğru uzanıyor, sol ve sağ kenarlarda yerleştirilmiş dev mercekler bulunuyordu. Pervane ya da Rivera’nın “uzatılmış elips” olarak değerlendirdiği elipslerin içerisinde patlayan güneşler ve hücre-formları olarak kozmolojik ve biyolojik güçler tasvir edilmişti. Resmin merkezindeki dev bir teleskop ve mikroskop ile de keşifler temsil edilmeye çalışılmıştı.
 |
| “Man at the Crossroads” muralinin karakalem eskizi |
Pervanelerin arasında ve yayların dışında, modern toplumsal yaşamdan sahneler yer alıyordu. Bir yanda zengin toplumun kadınları iskambil oynuyor, içki ve sigara içiyorlar, karşılarında ise, Lenin çok ırklı bir işçi grubu ile el ele tutuşmuş görülüyordu. Sol tarafta askerler ve savaş makineleri, sağ üstte kırmızı bayraklarla Rusyada bir 1 Mayıs mitingi görülüyordu. Dev merceklerin ardında sağ ve solda dev klasik heykeller yer alıyordu. Solda eliyle yıldırımı yakalayan kızgın bir Jüpiter heykeli, sağda ise başsız bir Sezar heykeli yer almaktaydı. Resmin alt kısmı toprak altında kesik bir görünümde kökleri, çıkan bitkiler çeşitli formunda doğal kaynakların kontrollü büyümeyi verecekti ancak tamamlanamadan durdurulmuştu.
24 Nisan 1933’te New York World Telegram gazetesi Anti-kapitalist propaganda yaptığı gerekçesiyle murale saldıran bir makale yayınlamıştı. Bu makalenin yayınlanmasından birkaç gün sonra Diego Rivera murale Lenin’in portresini eklemişti. Bu tartışmayı hızlandırmış ve Nelson Rockefeller bu tepkileri değerlendirerek Diego Rivera’dan Lenin portresini kaldırmasını istemişti. Ancak Diego bu istek karşısında Abraham Lincoln gibi mural içerisinde yer alan Amerikanın tarihi simalarının da yüzlerini kapatacağını öne sürmüş, Lenin’in portresini kaldırmayı reddetmişti.
Lenin portresinin yer aldığı panel tamamlandıktan bir hafta kadar sonra, Diego ve asistanı 3-3,5 metre yukarıdaki iskelede çalışırlarken Rockefeller Binasının inşaatını yürüten şirketin yetkilileri ve bir düzine kadar üniformalı güvenlik muralin yanına gelerek Rivera’nın iskeleden aşağı inmesini istemiş ve ona bir mektup ile birlikte bir çek uzatmışlardı. Diego Şirket görevlilerini bodrumdaki atölyesinde konuşmaya davet etmiş, gelişmeyi farkeden ve bu fırsattan istifade eden asistanı koşarak diğer asistanlara da haber vererek 2 kata çıkmış ve 49. Caddeye bakan pencerelere “İşçiler Birleşin”, “Yardım edin! Koruyun Rivera’nın M... ” diye yazmaya çalışırken güvenlik güçleri tarafından yakalanıp engellenmişler, “Muralini” kelimesini tamamlamaya dahi muvaffak olamamışlardı.
 |
| 15 Haziran 1933 tarihli Workers Age’de Mural ile ilgili Diego Rivera imzalı yazı. |
Nelson Rockefeller’in o mektubu:
“Sayın Rivera:
Dün Rockefeller Center 1. binasındayken sizin heyecan verici muralinizi izlerken, resmin bu son bölümünde lenin’in portresinin dahil olduğunu fark ettim. Parça çok güzel boyanmış, ancak bana öyle geliyor ki, bu haliyle mural büyük bir çoğunluğu rahatsız edebilir. Eğer burası özel bir ev olsaydı, bu olabilirdi. Ancak bu mural kamuya açık bir binada yer almakta ve bu nedenle durumu çok farklı. Bunu çok sevmemekle birlikte, korkarım sizden Lenin’in portresinin yerine başka tanınmayan birinin yüzünü istemek zorundayım.Bu yaptığınız çalışma konusunda ne kadar hevesli olduğumu ve gerek konu gerek yorum konusunda size bir kısıtlamada bulunmadığımı bildiğinizi sanıyorum. Eminim ki bu durumda bizim duygularımızı anlayacak ve önerilen değişikliği yapmayı takdir edeceksiniz.
En iyi dileklerim ve değişmez duygularımla”
4 Mayıs 1933
-Nelson A. Rockefeller-
Çekle, vaadedilen 21000$’ın 14.000$’lık kısmı ödenmiş, bir saat geçmeden de mural kanvas panellerle kapatılmış ve halkın görmesi engellenmişti. Uzun süre kanvas panellerin ardında saklanılan mural Şubat 1934’te parçalanarak ortadan kaldırılmıştı.
 |
| Mural kanvas panolarla gizlendiğinde |
 |
| Mural’in durdurulması sonrasındaki protesto gösterileri |
Rockefeller Center RCA Binası girişindeki mural’i durdurulmadan bir hafta kadar önce bazı şeyler olabileceğini sezen Diego Rivera murali fotoğraflamak için izin istemiş ancak isteği reddedilmişti. Bunun üzerine Frida Kahlo yakın dostları ve Diego’nun asistanı Amerikalı sanatçı Lucienne Bloch’tan küçük el kamerası (Leica) ile gizlice ve hızlıca murali detaylı olarak fotoğraflamasını ve belgelemesini rica etmiş o da bunu gerçekleştirmişti.
 | ||
| Lucienne Bloch (1909 -1999) İsviçre doğumlu Amerikalı sanatçı
|
 |
| 1929 yılında Lucienne Bloch’un, Hollanda’da yapmış olduğu ve Frank Lloyd Wright, Lucienne Bloch ile görüşerek onu kendisinin Tailesin East’teki Mimarlık Okuluna eğitim vermesi için davet etmişti. |
Diego 1934’te Lucienne Bloch’un çekmiş olduğu bu siyah beyaz fotoğrafları referans olarak kullanarak, aynı tabloyu “Man, Controller of the Universe”- İnsan, Evrenin kontrolörü, olarak yeniden adlandırmış ve Meksiko City’deki “Palacio de Bellas Artes” Güzel Sanatlar Sarayı’nda daha küçük bir ölçekte ve bazı ufak tefek değişikliklerle yeniden gerçekleştirmişti.
 |
| Meksiko City Güzel Sanatlar Sarayı |
 |
| Meksiko City, Güzel Sanatlar Sarayı inşaa halinde, 1911 |
Rockefeller Binasındakinin aksine Meksiko City Güzel Sanatlar Sarayı’ndaki mural sağ ve sol kanatları da tabloya birleştirilerek tek parça olarak gerçekleştirilmişti.
Rockefeller Binası’nda mural’in yarım kalmasına ve ardından imha edilmesine neden olan Lenin Portresi Meksiko City Güzel Sanatlar Sarayı muralinde hala varlığını korumaktadır.
 |
Meksiko City Güzel Sanatlar Sarayı’ndaki muralde Lenin
|
|
| Lucienne Bloch’un çektiği fotoğrafta, Rockefeller RCA Binası muralindeki Lenin |
 |
| Karl Marx, Friedrich Engels ve Leon Trotsky 4. Enternasyonelde Dünya işçilerinin birliği bayrağıyla. |
Diego Rivera, New York’ta karşılaştığı haksızlığı unutmamış, Rockefeller ailesine olan bu kırgınlığını, Meksiko City’de gerçekleştirdiği muraldeki içki içen ve kumar oynayan burjuva grubun arasına küçük bir müdahaleyle, Nelson Rockefeller’in babası John D. Rockefeller’in portresini ekleyerek ifade etmeye çalışmıştı.
 |
| Diego Rivera Rockefeller RCA binasının girişindeki muralin aynı bölümü üzerinde çalışırken |
 |
| Diego Rivera, Meksiko City Palacio del Bellas Artes’teki resminde Nelson Rockefeller’in babası John Davison Rockefeller Jr.’ı de ekleyerek, onu bir gece kulübünde kadınlarla içki içerken ve zührevi hastalık bakterilerinden frengi’nin (sifiliz) altında resmetmişti. |
 |
| Nelson Rockefeller’in babası John Davison Rockefeller Jr. (1874-1960) |
 |
| Diego Rivera ve selefi Katalan ressam Josep Maria Sert Rockefeller Center’daki Diego’nun mural çalışması sırasında birarada. |
 |
| Katalan ressam Josep Maria Sert i Badia’nin, Katalan ressam Ramon Casas tarafından yapılan portresi (1874-1945) |
Katalan ressam Josep Maria Sert,
RCA binasının lobisinde gerçekleştirdiği mural çalışması öncesinde figürler için canlı ve cansız mankenlerden yararlanmış, kompozisyonundaki farklı figürleri mankenler ile tek tek modelleyip fotoğraflayarak bunlardan hareketle büyük kompozisyonunu oluşturmuştu.
Kimseye kulak asmayan yapısıyla bilinen Diego Rivera, Rockefeller Binası mural çalışması sonrası Amerika’daki çalışmalarının tümünü yüz üstü bırakarak Meksika’ya karısı Frida Kahlo’nun yanına dönmüştü.
 |
| Diego Rivera, Kendi Portresi, 1941 Tuval üzerine yağlı boya, 68 x 92 cm. Michael Audain Koleksiyonu, Vancouver |
5 Haziran 1940’da davetli olarak tekrar ve son kez San Francisco’ya giden Diego Rivera, Golden Gate Uluslararası Fuarı için “Pan American Unity”- Pan Amerikan Birliği adıyla 5 panelden oluşan 22.55 x 6.70 cm boyutlarında büyük çelik çerçeveli birbirlerine civatalar ile bağlanmış toplam 23 ton ağırlığında on parçadan oluşan bir mural gerçekleştirmiş ve 29 Kasım 1940’da tamamlamıştı.
 |
| Diego Rivera, San Francisco, Pan American Unity murali, 1940 |
 |
| Pan American Unity muralinde Frida Kahlo |
 |
| Diego Rivera bir tablosu üzerinde çalışırken |
 |
| Diego Rivera, kendi portresi |
 |
| Frida Kahlo, Diego Rivera’nın henüz tamamlanmamış olan, Stalin, Marx, Engels, Troçki ve Lenin’in resmedildiği “Workers of the World Unite”- Dünya İşçilerinin Birliği adlı tablosunun önünde, 1933 Fotoğraf, Lucienne Bloch’a ait. |
Meksika’ya sürgüne gelen Troçki ile tanıştıktan sonra onun düşüncelerini benimseyen ve hayatına troçkist olarak devam eden Diego Rivera, Frida Kahlo’nun ölümünden üç yıl sonra 24 Kasım 1957’de 70 yaşında Meksiko City’de hayatını kaybetmişti.
 |
| Bir yüzünde Diego Rivera’nın diğer yüzünde de Frida Kahlo’nun yer aldığı Meksika 500 pezosu. |
1999’da Amerikalı sinema yönetmeni
Tim Robbins “Craddle Will Rock” adıyla bir film çekmiş ve filmde Diego Rivera ve Rockefeller Center “Man at the Crossroads” murali de işlenmişti.
filmi bu linkten izleyebilirsiniz:
