TARİHTEN
BUGÜNE DÜŞEN NOTLAR:
4 KASIM 1909;
104 YIL ÖNCE BUGÜN,
YAPIMI
2 YIL 4 AY SÜRDÜKTEN SONRA 19 AĞUSTOS 1908’DE BİTEN BİR BÖLÜMÜ VE YOLCU
BEKLEME SALONLARI İLE AÇILIŞI YAPILAN, BİR YANDAN DA İNŞAATI DEVAM EDERKEN BİR DE
YANGIN GEÇİREN VE ONARILAN, ANADOLU-BAĞDAT DEMİRYOLLARININ BAŞLANGIÇ İSTASYONU,
“HAYDARPAŞA GARI”
FIRTINALI BİR HAVADA YAPILAN SADE BİR TÖRENLE HİZMETE
GİRMİŞTİ.
Haydarpaşa çayırı’nda ilk Gar binasının temeli 11 Mart 1872’de atılmış, ilk tren düdüğü 22 Eylül 1872 günü, Haydarpaşa-Pendik Hattı’nın tamamlanarak hizmete açılmasından sonra, saatte 40-50 km. hız yapabilen Alman August Borsig marka lokomotifin çektiği 4-5 ahşap katardan oluşan katarlar ile başlamıştı.
Yapılan eski ve küçük Haydarpaşa İstasyon binası ve iskelesi gün geçtikçe artan ihtiyacı karşılayamaz hale geldiğinde,
“Bunca kilometre demiryolu yaptım memlekete, çelik rayların ucu Haydarpaşa’da. Koca binalarıyla liman yaptım yine belli değil. Bana o rayların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki, ümmetim baktığında buradan bindim mi hiç inmeden Mekke’ye kadar gidilir desin” diyerek Sultan II. Abdülhamit Büyük Haydarpaşa Garı Binasının projesini başlatmıştı.
Yapılan eski ve küçük Haydarpaşa İstasyon binası ve iskelesi gün geçtikçe artan ihtiyacı karşılayamaz hale geldiğinde,
“Bunca kilometre demiryolu yaptım memlekete, çelik rayların ucu Haydarpaşa’da. Koca binalarıyla liman yaptım yine belli değil. Bana o rayların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki, ümmetim baktığında buradan bindim mi hiç inmeden Mekke’ye kadar gidilir desin” diyerek Sultan II. Abdülhamit Büyük Haydarpaşa Garı Binasının projesini başlatmıştı.
30 Mayıs 1906 günü toplanan yüzlerce kişinin katıldığı bir törenle temeli atılan yeni gar binası, imtiyazın verilmesinden (23 Mart 1889) 10 sene 5 ay sonra ve temel atılmasından iki yıl dört ay sonra, 19 Ağustos 1908
tarihinde işletmeye açılmış, açılışın ardından binanın bir bölümü ve
yolcular için yapılan bekleme salonları hizmete girmiş ve inşaat sürerken,
1909 senesi başlarında yanmış, yeniden onarılarak ve tüm tesisler tamamlanarak 4 Kasım 1909 günü açılabilmişti.
Anadolu-Bağdat Demiryolu Genel Müdürü Edouard Huguenin (1856-1926) |
Nafia Nazırı Bedros Hallacyan Efendi |
“ Monşer, bu herifler Osmanlı topraklarında bulunuyorlar, burada
çalışıp para kazanıyorlar. Bir resmi kûşatta (açılışta), resmi nutuk Türkçe
olmak lazım değil mi? Türkçe’den başka söz söyletmem, hepinizi berbat ederim,
dedim. Nutku Almanca harflerle yazdırttım, Türkçe Okuttum!..”
diyerek duruma açıklık getirmişti.
diyerek duruma açıklık getirmişti.
(Hüseyin Cahit Yalçın’ın “Tanıdıklarım” adlı kitabından)
Lütfi Simavi Bey Haydarpaşa
Gar’ının açılış günü tören sırasında yaşadıklarını "Sultan Mehmet Reşat
Han'ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim (Osmanlı Sarayı 1909–1919)" adlı
kitabında, şöyle aktarmaktadır:
“22 Teşrin-i evvel 1325 (4
Kasım 1909) Padişah'ın doğumunun yıldönümü dolayısıyla açılış töreni
icra olunan Haydarpaşa Garı'na Ser-yaver Hurşid Paşa ile gönderildim. Deniz pek
sert idi. Bizi Haydarpaşa'ya götürecek olan istimbot'un kaptanı, Saray rıhtımından
açılınca, tehlike olduğunu ve mes'uliyeti üzerine alamayacağını beyan
ettiğinden köprüye gidip Haydarpaşa vapuruna binmeye mecbur olduk. Şehzade
Seyfettin Efendi kaptanlık etti. Seyfettin Efendi'nin hemen her gün merak
sebebiyle Haydarpaşa vapurunda bu vazifeyi yerine getirdiğini öğrendim.
31 Mart Olayı'nda ismi defalarca zikredilen II. Abdülhamid'in
musahibi (Padişah'ın hususi işlerinde bulunanlar) NadirAğa'yı ilk defa olarak vapurda gördüm. Seyfettin Efendi bizi
tanıştırmadığından Nadir Ağa'ya Velinimet Efendisinin nezdine, Selanik'e niçin gitmediğini sual ettim. Nadir Ağa
manidar bir tavırla: "Ben kendilerini çok gördüm. Görmeyenler
gitsin" cevabını verdi. Gayet sert olan havaya rağmen Şehzade vapuru
büyük bir maharetle idare ederek bizi güvenle Haydarpaşa İskelesi'ne ulaştırdı. Anadolu Şimendiferleri Kapı Kethüdası
Kiryoka Efendi iskelede Padişah'ın namına gelecek olan özel memurları bekliyordu.
Bizi selamladıktan sonra Seyfettin Efendi'yi kaptan zannıyla hareket saatini
nazar-ı dikkate almayarak
emri beklemesini tembih etti. Cevap almaması üzerine hiddet
ettiğinden kapı kethüdasını ikaz eyledim. Affını talep ile karışık kandilli temennalar ederek ( eli eğilip yere kadar
uzatarak ve başa götürerek verilen selam) bize refakat etti.”
Açılışı
yapılan Haydarpaşa Gar Binasının projesi bir mimari yarışma sonucunda belirlenmiş,
yarışmada Alman Philipp Holzman & Co. Şirketi mimarlarından Otto Ritter ve
Helmut Cuno’nun ortak projesi seçilmişti.
23
Mart 1889 tarihinde Haydarpaşa Gar Binasının yapımı için Alman’lara imtiyaz
verilmiş, Otto Ritter ve Helmuth Cuno projenin yanısıra inşaatın kontrol
mühendisliğini de yürütmüşlerdi.
Gar
Binası denize çakılacak kazıklar üzerinde yükselecekti, bunun için buharlı
şahmerdanlar yardımıyla aylar süren bir çalışmayla beş katlı yapının
temellerini oluşturacak olan, her biri 35x35 cm kesitinde, 21 metre uzunluğunda
ve suya karşı yalıtılmış tam 1700 kazık çakılmıştı.
Binanın
yapımında İtalyan ve Türk taş ustaları çalışmış, İtalyan taş ustalarının,
işçilerin ve mühendislerin ikametleri için, resmi adı Rasimpaşa Mahallesi olan
Kadıköy Yeldeğirmeni’nde apartmanlar inşaa edilmişti. Bunların en ünlülerinden
birisi, Akif Bey sokakta 1909 yılında Kehribarcı Levi ailesi*** tarafından
inşaa edilmişti. Hala ayakta olan ve İtalyan Apartmanı adıyla da anılan “Valpreda
Apartmanı” daha sonra TCDD’nin mülkiyetine geçmiş, sonraki yıllarda da iki kardeş
tarafından satın alınmıştı.
Haydarpaşa Garı, I. Dünya Savaşı sürerken 6 Eylül 1917 günü saatler 16:30’u gösterdiği sırada ardarda gelen iki şiddetli patlama ile sarsılmış ve ardından çıkan yangın sonucu büyük hasar görmüştü. Olaylar sırasında istasyonda olan bir banliyo treninin yolcuları ve bir tabur asker de yanarak can vermişlerdi.
Daha bu patlama ve yangının yaraları sarılmadan bu kez 4 Temmuz 1918 günü İngiliz Savaş uçaklarının saldırısına uğrayan Haydarpaşa Garı, 18 Ekim 1918’de ikinci kez birincisinden daha büyük ve şiddetli olarak yine İngiliz uçaklarının hedefi olmuştu.
Haydarpaşa Garı’nın başına gelenler bununla da kalmamış 15 Kasım 1979’da Limanın 800 metre açığında sabah saat 05:30’da Romen Bandıralı Independenta tankeri ile Yunan bandıralı Evriyali kuru yük gemisinin çarpışması sonrasında büyük bir patlama olmuş, Haydarpaşa Garı’nın limana bakan cephesi ve özellikle de vitrayları büyük hasar görmüştü.
Haydarpaşa Garı bu kez de 28 Kasım 2010 tarihinde çatısında başlayan bir yangında, giriş cephesinde iki kule arasındaki çatısı yanarak çökmüş, yangın ve yangını söndürme çalışmaları sırasında sıkılan tonlarca su da 4. katını kullanılamaz hale getirmişti.
Ve, Haydarpaşa'ya son darbe de 1 Şubat 2012 tarihinde Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren Projesi kapsamında demiryolu çalışmaları neden gösterilerek Garın 24 ay süreyle kapatılmasıyla gelmişti.
Yeldeğirmeni Valpreda Apt. Giriş Kapısından detay. |
Daha bu patlama ve yangının yaraları sarılmadan bu kez 4 Temmuz 1918 günü İngiliz Savaş uçaklarının saldırısına uğrayan Haydarpaşa Garı, 18 Ekim 1918’de ikinci kez birincisinden daha büyük ve şiddetli olarak yine İngiliz uçaklarının hedefi olmuştu.
Haydarpaşa Garı’nın başına gelenler bununla da kalmamış 15 Kasım 1979’da Limanın 800 metre açığında sabah saat 05:30’da Romen Bandıralı Independenta tankeri ile Yunan bandıralı Evriyali kuru yük gemisinin çarpışması sonrasında büyük bir patlama olmuş, Haydarpaşa Garı’nın limana bakan cephesi ve özellikle de vitrayları büyük hasar görmüştü.
Haydarpaşa Garı bu kez de 28 Kasım 2010 tarihinde çatısında başlayan bir yangında, giriş cephesinde iki kule arasındaki çatısı yanarak çökmüş, yangın ve yangını söndürme çalışmaları sırasında sıkılan tonlarca su da 4. katını kullanılamaz hale getirmişti.
Ve, Haydarpaşa'ya son darbe de 1 Şubat 2012 tarihinde Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren Projesi kapsamında demiryolu çalışmaları neden gösterilerek Garın 24 ay süreyle kapatılmasıyla gelmişti.
*Lütfi Simavi: Türk basın tarihinde uzun
bir döneme damgasını vurmuş olan Simavi ailesinin ilk yazar ferdi olan Lütfi
Simavi Bey, Hürriyet Gazetesi’nin kurucusu olan Sedat Simavi’nin ortanca
amcasıdır. Sedat Simavi babası Halil Hamdi
Simavi Bey’i (1848-1907) çocuk yaşlarında kaybedince, Galatasaray Sultanisi’ndeki
velisi, çocuğu olmayan ortanca amcası Lütfi Simavi Bey olmuştur. Doğu dilleri
dışında Latince, Fransızca, İngilizce ve Almanca dillerini mükemmel bilen Lütfi
Simavi Bey, Hariciye
Nezareti Tahrirat-ı Hariciye ve Ümur-u Mühimme-i Siyasiye müdürü iken önce Sultan Reşat ın yanında 2. Tanzimat Dönemi’nin Saray
Başmabeyincisi olarak çalışmış, daha sonra da Vahdettin döneminde yine
Başmabeyinci olarak kendisine görev verilmiş, döneminin saygın kişiliklerinden
birisidir. Simavi, Osmanlı İmparatorluğu nun tükeniş yıllarının, savaşların ve
yok oluşun en yakın tanıklarındandır. Yedi yüz yıllık ihtişamın son günlerini
büyük bir keder içinde gün be gün not eden Lütfi Bey, saray etrafında dönen
entrikaları ve politik oyunları tek tek kaydetmiş; bir zamanlar üç kıtada hüküm
süren devasa bir imparatorluğun nasıl parçalandığını almış olduğu notlarla
günümüze aktarmıştır. Gençliğinde iyi bir eğitim almış bir entelektüel olan
Simavi, Avrupa’da süren hayatı da ülkesinde süren hayat kadar iyi analiz
edebilen, keskin bir görüye sahiptir. Onun tanıklıkları, yıllardır anlatılmayan
bir zaman kesitini, en berrak haliyle açığa çıkarmaktadır. Gerek Sultan Reşat
zamanının, gerekse saray lobilerinin ve yabancı ülkelerin politik oyunlarına
aldanarak, ülkesini kendi elleriyle yok oluşa sürükleyen Padişah Vahdettin
döneminin, bilinmeyen ve anlatılmayan birçok skandalını ve ayak oyunlarını, Mustafa
Kemal in milli mücadeleye başladığı yılları, Milli Mücadele nin başlangıç
koşullarını Lütfi Simavi Bey, “Osmanlı Sarayı’nın Son Günleri” adlı kitabında
ayrıntılarıyla anlatmıştır.
** Bedros Hallacyan Efendi: (Bedros Haladjian) Ermeni asıllı Devlet adamı. Galatasaray Lisesini bitirmiş, 1892’de Paris’e giderek Ticaret ve Hukuk Akademilerinde okuyarak Hukuk, Siyaset ve Ekonomi Bilimleri Doktorası yapmıştı. İstanbul’a döndükten sonra İttihat ve Terakki Partisi’nin üyesi olarak 1908 yılında İkinci Meşrutiyet Meclisi’nde görev almıştı. Zaten Paris’teki yıllarında Partisi’nin sürgündeki üyeleri ile temas halindeydi. 1908 yılında yine kendisi gibi Ermeni asıllı olan Kapriel Naradounkian (Gabriel Naradunkyan) Efendi’nin istifası sonrasında Nafia (Bayındırlık) Bakanı olmuş, birbuçuk yıl bu görevi sürdürmüştü. 1912 yılında Osmanlı delegesi olarak Uluslararası Paris Finansörler Konferansı’na katılmış, 1914 yılında tekrar milletvekili olmuştu. İttihat ve Terakki’nin sadık bir üyesi olmasına rağmen Ermeni olduğu gerekçesiyle uzak tutulduğu için, I. Dünya Savaşı sonrası Paris’e yerleşmiş ve 1901 yılında “Des Personnes Morales Etrangeres Specialement Des Societes Commerciales Etrangeres” (1901) adında profesyonel çevrelerce olumlu karşılanan bir kitap yazmıştı.
*** Kehribarcı Levi ailesi: Ünlü fotoğrafçı ve foto muhabiri İzzet Keribar’ın aile adıdır.
Levi soyadı Musevi aileler arasında çok yaygın bir soyadı olduğundan, kehribar
ticaretiyle tanınan ve saray ile iş yapan büyükbaba ve iki kardeşi “Kehribarcı”
Levi olarak tanınırlarmış. Valpreda Apartmanı ile aynı yıllarda yaptırdıkları 7
katlı “Kehribardji Apartmanı-1909” ailenin yaşadığı adrestir. 1870’li yıllarda
Mahmutpaşa’da Juda Levy Freres&Fils adıyla kurdukları Züccaciye Şirketi (günümüzde
Alevli adıyla devam etmektedir) kurulduğu yıldan beri aynı yerde faaliyetini
sürdürmektedir. İzzet Keribar’ın babası Rafael Levi, 1934 yılında soyadı kanunu
kabul edildiğinde adını Rıfat olarak değiştirmiş, aile soyadı olarak da
kendilerine “h” harfinin düşürülmesi ile “Keribar” soyadını almış. Rıfat
Keribar 1957 yılında ortaklıktan ayrılmıştır.
Levi ailesinin bir temsilcisi de tanınmış Yazar Mario Levi’dir ve yazar Kehribarcı Apartmanı’nda ikamet etmektedir.
Levi ailesinin bir temsilcisi de tanınmış Yazar Mario Levi’dir ve yazar Kehribarcı Apartmanı’nda ikamet etmektedir.
4 yorum:
Bu yaz Kehribarci Apartmanina tasindim. Yaziniz cok faydali oldu cok bilgilendim tesekkurler
İlginiz için ben teşekkür ederim, apartmanı sadece dışarıdan fotoğraflıyabildim, keşke fırsat olsa da içerden de belgeleyebilsem. Sizden rica etsem eğer sizin için zor olamayacak ise apartmanı daha iyi tanıtabilmek adına birkaç iç mekanfotoğrafı çekip, (özelliklerini anlatabilecek detaylar) benimle paylaşabilir miydiniz. Eğer böyle birşey yaparsanız sizin adınızla yayınlayarak ilgi duyanları bilgilendirebiliriz diye düşünmekteyim. Saygılarımla. Levent Civelekoğlu
Bir önceki yanıtımda unuttum yazmayı, Bu yazıda sadece resim olmaksızın metin içerisinde bahsi geçmektedir Kehribarcı apartmanının, ancak henüz tamamlanmamış, hazırlamaya çalıştığım başka bir blogda direkt olarak kehribarcı apartmanından bahsedeceğim, kastım o yazı ile ilgiliydi. Tekrar saygılar.
Gara tcdd tarafından ara mardivenle çıkılınca çeşmeler vardı. Dışı çini kaplı lavaboları vardı.. suları hep nasılsa soğuk akardı.. o çeşmelerden su içip hatırlayan.. fotoğrafı olan var mı.. hala duruyor mu o çeşmeler acaba.
Yorum Gönder