TARİHTEN BUGÜNE DÜŞEN NOTLAR: 24 AĞUSTOS 1958;

55 YIL ÖNCE BUGÜN,

PAZAR GÜNÜYDÜ, SAAT 14:45’DE SAHAFLAR ÇARŞISI’NDA
CİLTÇİ CAVİT ÇEMREK’İN MÜCELLİTHANESİ’NDE BULUNAN
GAZ OCAĞININ DEVRİLMESİ SONUCU BAŞLAYAN YANGIN, RÜZGARIN DA ETKİSİYLE BİR ANDA ETRAFI SARARAK, KISA SÜREDE BURSA KAPALI ÇARŞI’SINI KÜLE ÇEVİRMİŞTİ.

Bursa’nın ilk çarşısı, surların 300 metre yakınında daha çok yerleşik olmayan ticaret faaliyetleri ve pazar alanından oluşmaktaydı. Bu dönemde Orhan Gazi’nin yaptırdığı Emir Han, sur dışında ilk yerleşik yapı olmakla kalmamış aynı zamanda bugünkü Kapalı Çarşı’nın merkezi olmuştur. Merkezin oluşumu I.Murat döneminde de devam etmiş, bu dönemde Orhan Gazi Külliyesi ile kale duvarının arasına Kapan Han yapılmıştır. Yıldırım Bayezid döneminde ise; Orhan Gazi’nin yaptırdığı Emir Han’ın karşısına ilk Osmanlı bedesteni ve Ulu Cami yaptırılmıştır. Çelebi Mehmet dönemindeki İpek Han, II.Bayezid dönemindeki Koza Han, Pirinç Han ve Kuyumcular Bedesteni’nin yapılmasıyla Bursa kent ticaretinde önemli bir artış olmuş, bunun sonucunda da çoğunluğu 15. ve 16. yüzyılda inşa edilmiş bir çok han, Kapalı Çarşı’nın ticaret dünyasına kazandırılmıştı.(1)

1922 yılında Yunan işgali altındayken yakılıp yağmalanmış olan, Kurtuluş Savaşı sonrasında onarılıp tekrar çarşı olarak kullanılmaya başlanan ve daha bir yıl önce 1957 yılında restore edilmiş olan Bursa Kapalı Çarşısında, 5 dakika içinde olay yerine gelen Bursa İtfaiyesi’nin ilk müdahalesine rağmen; 42 dereceye kadar çıkan sıcaklığın da etkisiyle çatılarına kadar kavrulan tahta dükkanlar çıra gibi bir anda tutuşmuş ve yangın kontrol altına alınamamıştı.

Göğe yükselen alevler, sayfiye yerlerinde bulunan Bursalıları kendine çekmiş, dışarıdaki halk, yangın yeri olan Kapalı Çarşı’nın etrafını sarmıştı. Sahaflar Çarşısı’nı bir kağıt parçası gibi yutan alevler, Emir Hanı’nı sarmış ve hemen ardından esas çarşıya sıçrayarak önüne gelen mağaza, dükkan ve ticarethaneyi yutmaya başlamıştı.

Alevler iki kilometrelik alan üzerine yayılarak kumaş mağazaları ve pamuk depoları tarafından körüklenip önüne geçilmez bir hal alınca, çevre il ve ilçe itfaiyelerinden yardım istenmiş, Bursa Garnizonu’na bağlı askeri birlikler yangın bölgesine sevk edilmişti.

Bandırma hava üssüne bağlı uçaklar da yangının en kesif olduğu bölgeye bomba atarak engel oluşturmaya gelmişlerse de, tahliye edilmiş bölgenin sınırları tam tesbit edilemediği için geri dönmüştü.

Halk, yangının büyüdüğünü görünce dükkanların kepenklerini, kapılarını kırarak içindeki malları araçlarla, hatta hayvanlarla Ulu Cami’nin içine taşımaya başlamıştı.

26 Ağustos 1958 tarihli  Milliyet Gazetesi haber küpürü

Saat 19:30’da yangının bir kolu Ulu Cami ile Cumhuriyet Caddesi arasındaki evlere, diğer bir kolu da Cumhuriyet Caddesi üzerindeki İşadamı İhsan Doruk’a ait tütün deposuna atlamış, 9 depo kısmen yandıktan sonra alevler kontrol altına alınabilmişti.

Tehlikenin önlenememesi üzerine saat 20:50’den itibaren halkın yangın yerinden uzaklaştırılmasıyla, askeri birlikler 15 er dakika aralıklarla 3 tahrip bombası atmış ancak sonuç alamamışlardı. Saat 22:50’de alevlerin sardığı Pirinç Hanının üst katları bir saat gibi bir süre içerisinde tamamen yanmış, yangın atılan tahrip bombalarının da etkisi, İstanbul’dan arabalı vapur ile gelen İstanbul İtfaiyesinin de yardımlarıyla 02:00 sularında kontrol altına alınmış, sabaha karşı 04:30’da da tamamen söndürülebilmişti.

Yangın sonucunda, Kapalı Çarşı bölgesinde yer alan Sahaflar Çarşısı, Aynalı Çarşı, Kuyumcular Çarşısı, Gelincik Çarşısı, Köfüncüler Çarşısı, Bakırcılar Çarşısı, Emir han, Fidan han, Ticaret Borsası, Yorgancılar, Arakiyeciler, Bedesten, Saraçhane, Şekercilerbaşı, Çırapazarı, Taşçılar, Koza Birliği, Müftülük Binası, Doruk Tütün Deposu, Dernekler Birliği, Ziraat Bankası, İpekli Sanayi İstihsal Kooperatifi, Pirinç Hanı Camii, Tavuk Pazarı Camii, Vakıflar Müdürlüğü, İtfaiye Binası, Hakimiyet Gazetesi ve bir Otel tamamen yanmıştı.

Yangında 50 Sahaf ve mücellithane, 500 manifatura, 100 kuyumcu, 50 terzi, 400 kundura imalathanesi, 100 tuhafiye ve 50 hazır konfeksiyon dükkanı ile birlikte üç büyük han içerisinde 500’den fazla yazıhane, 50 aktar, Gelincik Çarşısındaki 100 muhtelif dükkan, bir han içinde 50 odalı esnaf dernekleri binası, 100 avukat yazıhanesi, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’na bağlı 77 ipekli kumaş mağazası, 44 manifatura, 34 havlu, 33 kavaf, 37 tuhafiye, 18 kuyumcu, 11 dokuma atölyesi, 11 kahvehane, 12 tornacı, 13 mobilya dükkanı12 60 ev, 10 adet tarihi çınar, Dörtyol ağzı, Ticaret Odası Sokağı, Fevzi Çakmak Caddesi, Cumhuriyet Caddesi, torna imalathanesi, Türkiye’nin ilk yerli çamaşır makinesi fabrikası olan Tolon ile dokuma fabrikası ve çeşitli atölyeler yanmıştı. (2)

Yangında kuyumcu esnafının sağlam kasaları içerisindeki elmas ve inciler yanmış, altınlar eriyip külçeleşmiş, kağıt para tomarları dokunulduğunda dağılıp toz olan desteler haline gelmişti. Kapalıçarşı yangınında enkaz arasından çıkan yanık paraları değiştirmek üzere Bursa’ya gelen Merkez Bankası Eksper Heyetinin 20 günlük çalışması sonrasında 200 bin liralık yanık banknot yenileri ile değiştirilmiş, yapılan başvurular sonucunda yangında tamamen yanan banknot ve nikel para miktarının 3 milyon lira olduğunu beyan edilmişti.

Yangının Pazar günü meydana gelmesi ve Pazar günleri Çarşının kapalı olması sayesinde can kaybı olmamış, sadece bir istihkam astsubayı kaza sonucu tahrip kalıbı kullanırken kolunu kaybetmiş, 60’a yakın küçük çapta yaralanma olayları meydana gelmişti.

Yangın sırasında büyük yağma ve çapulculuk girişimleri olmuş, bu arada bazı esnafın da piyasada bulunmayan bazı malları (kahve, şeker, beyaz peynir, zeytin yağı, cam ve otomobil lastikleri gibi) gizli duvarlar ardında stokladıkları ve ilk dakikalarda bunları kamyonlara doldurarak şehir dışına çıkarttıkları görülmüştü.

27 Ağustos 1958 tarihli Milliyet Gazetesi haber küpürü

1 Ekim 1958 tarihli Milliyet Gazetesi
Bursa Kapalıçarşı Yangınına sebebiyet veren
Ciltçi Cavit Çemrek’in yargılanması ile ilgili haber küpürü

(1) Rana Aslanoğlu, “Bursa’da Kapalı Çarşı’nın Sosyal ve Mekansal Yapısı” Mimarlık Dergisi, Sayı 14, Sf: 8.

(2) Hakimiyet Gazetesi, 28 Ağustos 1958

blogda kullanılan resimler;

http://www.bursadabugun.com/galeri/haber/1958-kapalicarsi-yanginindan-geriye-bu-kareler-kaldi-2143/1.html

alınmıştır...